«МЕН ӨМІРДІ ТАНДАЙМЫН»

  (ЖАСТАР АРАСЫНДАҒЫ ДЕВИАНТТЫ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚТЫҢ АЛДЫН АЛУ) 

Жасөспірімдік шақ - өмірдің барлық кезеңдерінің ішіндегі ең қиын және күрделі аралық.

Бұл кезеңде жасөспірімде өзін тану қажеттілігі қалыптасады. Жасөспірімнің басты сұрағы – «Мен кіммін?» Өзі-өзіңе қызығушылық таныта бастайды, өзіндік көзқарастар мен үкімдер пайда болады, белгілі бір оқиғалар мен фактілерге өзіндік баға беру; өзінің мүмкіндіктері мен іс-әрекетін бағалауға тырысады, өзің өзінің құрбыларымен және олардың іс-әрекетімен салыстыра бастайды.

Дәл осы кезеңде жасөспірім отбасы мен мектептен уақытша алшақтау басталады, олардың жасөспірім тұлғасының даму маңызыдылығы төмендейді, ал құрдастарының ықпалы күшейеді.

Көбінесе жасөспірім өзін жайлы сезінетін және оған құрметпен қарайтын орта мен топқа артықшылық береді. Бұл спорттық үйірме немесе техникалық клуб болуы мүмкін, бірақ жасөспірімдер жиналатын, араласатын, темекі шегетін, ішетін жер үйдің жертөлесі болуы мүмкін.

Девиантты жеке мінез-құлық әлеуметтік нормалардан ауытқыған мінез-құлық және әлеуметтік-психологиялық дезадаптациямен бірге жүреді.

Әлеуметтік мінез-құлық нормалары кез келген қоғамның қажетті элементі, әлеуметтік және тұлғааралық қатынастарды әлеуметтік реттеу және бақылау құралы. Девиантты мінез-құлықтың үш негізгі тобы бар (жалпы қабылданған немесе ресми түрде бекітілген әлеуметтік нормаларға сәйкес келмейтін мінез-құлық):

- қоғамға қарсы мінез-құлық (делинквентное),

- мәдениетсіздікк мінез-құлық (аморальное),

- өзін-өзі бұзушы (аутодеструктивное).

Қоғамға қарсы мінез-құлық (делинквентное) — заңсыз,  қоғамның құқықтық моральдық нормаларын бұзуы – бұзақылық, тонау, кісі өлтіру. Заңмен тыйым салынған кез келген әрекет немесе әрекетсіздік.

Мәдениетсіздік мінез-құлық (аморальное) — әлеуметтік топқа (отбасына, достарына, көршілеріне) зиян келтіру – нашақорлық, маскүнемдік, ақшаға құмар ойындарға қатысу, қаңғыбастық, тәуелділік.

Өзін-өзі бұзушы (саморазрушительное поведение) — жасөспірімнің өзіне ғана зиян тигізеді – мазохизм, қор жинау, тұлғаның тұтастығы мен дамуына қауіп төндіреді.

Қажетсіз мінез-құлықтың алдын алу:

1. Балалар мен ата-аналар арасындағы қалыпты, сенімді қарым-қатынас;
2. Бос уақытты дұрыс ұйымдастыру, Дәл бос жүрістің кесірінен жасөспірімдер бос уақытын өткізудің жолдарын таба бастайды, Бұл үшін спорттық іс-шаралар, үйірмелер және т.б., ең бастысы баланың мүдделерін ескеру қажет;
3. Салауатты өмір салтын насихаттау;
4. Тренингтер мен білім беру бағдарламаларына қатысу, девиантты мінез-құлықтағы адамдардың өмірін анық көрсететін үшін.

 әлеуметтік мұғалім              Г. Муратова

«Я выбираю жизнь»

(профилактика девиантного поведения в молодежной среде) 

Подростковый возраст – самый трудный и сложный из всех периодов жизни.

В этот период у подростка проявляется потребность в познании самого себя. Главный вопрос подростка «Кто я?» Начинает проявляться интерес к самому себе, появляются собственные взгляды и суждения, собственные оценки на те или иные события и факты; он пытается оценить свои возможности и поступки, сопоставляя себя со сверстниками и их действиями.

Именно в этот период происходит временное психологическое отдаление подростка от семьи и школы, их значение в становлении личности подростка снижается, тогда как влияние сверстников усиливается.

Зачастую предпочтение подросток отдает той среде и группе, в которой он чувствует себя комфортно, где относятся к нему с уважением. Это может быть и спортивная секция, и технический кружок, но может быть и подвал дома, где собираются подростки, общаются, курят, выпивают.

Девиантным поведением личности является поведение, отклоняющееся от социальных норм и сопровождающееся социально-психологической дезадаптацией.

Социальная норма поведения - необходимый элемент любого общества, инструмент социального регулирования и контроля общественных и межличностных отношений.

Выделяют три основные группы отклоняющегося поведения (т.е. поведения, которое не соответствует общепринятым или официально установленным социальным нормам):

- антисоциальное (делинквентное),

- асоциальное (аморальное),

- аутодеструктивное (саморазрушительное).

Антисоциальное (делинквентное) поведение — противоправное, являющее собой нарушение правовых им моральных норм общества – хулиганство, грабежи, убийства. Оно включает любые действия или бездействия, запрещенные законодательством.

Асоциальное поведение — причиняющее вред социальной группе (семье, друзьям, соседям) – наркомания, алкоголизм, вовлеченность в азартные игры на деньги, бродяжничество, иждивенчество.

Аутодеструктивное (саморазрушительное поведение) — приносящее вред только самому подростку – мазохизм, накопительство, угрожающее целостности и развитию самой личности.

Для профилактики нежелательного поведения являются:

1.нормальные, доверительные отношения детей с родителями;

2.правильная организация досуга, именно из-за безделья подростки начинают находить для себя варианты коротания свободного времени, для этого идеально подойдут занятия спортом, кружки и тому подобное, главное, что необходимо – это учитывать интересы ребенка;   

3.пропаганда здорового образа жизни;

4.участие в тренингах и образовательных программах, в которых бы наглядно показывалась жизнь людей с девиантным поведением.

социальный педагог           Г. Муратова

Қазіргі дамыған қоғамда өмір сүріп жатқанымызға қарамастан, отбасындағы тұрмыстық зорлық-зомбылық жағдайлары аз емес. Тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесі қоғамда атышулы қылмыстардан кейін қызу талқылана бастады, бұл елдегі тұрмыстық зорлық-зомбылықты қылмыстық жауапкершілікке тартудың маңыздылығы туралы пікірталас тудырды.

«Тұрмыстық зорлық-зомбылық профилактикасы туралы» Қазақстан Республикасының Заңында мынадай анықтама берілген: Тұрмыстық зорлық-зомбылық – бір адамның отбасылық-тұрмыстық қатынастар саласындағы екінші адамға (басқаларға) қатысты қасақана заңсыз әрекеті (әрекеті немесе әрекетсіздігі). , дене және (немесе) психикалық азап шегу қаупін тудыратын немесе ұстайтын;

Тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жазаны қатайтатын заң жобасы 2024 жылдың соңына дейін Қазақстан парламентінде талқыланады. Қоғам тұрмыстық зорлық-зомбылыққа және тұрмыстық зорлық-зомбылыққа мүлдем төзбеушілік танытуы керек.

1.Зорлық-зомбылық түрлері

Тұрмыстық зорлық-зомбылық әртүрлі векторларға ие болуы мүмкін:

• күйеу тарапынан әйелге қатысты;
• күйеуіне қатысты әйел тарапынан;
• ата-анасының біреуінің немесе екеуінің де балаларға қатысты;
• үлкен балалар тарапынан кішілерге қатысты;
• кәмелетке толған балалары мен немерелерінің ата-аналарына немесе қарт туыстарына қатысты;
• кейбір отбасы мүшелерінің басқаларына қатысты.

2. 2. Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың себептері өте көп.

Олардың ішінде екі топты бөліп көрсетуге болады: бірі, отбасының өзінде, оның мүшелері арасындағы қарым-қатынаста орналасқан себептер; екіншісі отбасынан тыс. Себептердің бір тобы көбінесе екіншісін тудырады. Көбінесе зорлық-зомбылық стресстік жағдайда жасалады.

3. 3. Не істеу керек?

Егер сіз тұрмыстық зорлық-зомбылыққа тап болсаңыз, бұл туралы үндемегеніңіз жөн. Тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы істер бойынша жәбірленушілер немесе куәгерлер ішкі істер органдарына шағымдануға міндетті, тұрмыстық зорлық-зомбылық құрбандарына тегін консультация, психологиялық және заңгерлік көмек көрсетіледі.

4. Көмек алу үшін қайда барсам болады?

Тұрмыстық зорлық-зомбылық мәселесі туралы ақпаратты қай маманнан алғыңыз келеді?

• дәрігер
• мұғалімнен
• психолог
• әлеуметтік мұғалім
• заңгер
• басқа біреу (нақты кімді көрсетіңіз) ...

Әлеуметтік педагог        Муратова Г.А.                

Кәмелетке толмағандар туралы … 

Жасөспірімдік шақ – баланың өзі үшін де, айналасындағылар үшін де, ең алдымен ата-ана үшін де өмірдің ең қиын кезеңдерінің бірі. Бұл кезде біз ересектер балаларымызды түсінбей қаламыз. Отбасында «шайқастар» әртүрлі маңызды және маңызды емес себептерге байланысты жиі басталады. Біз балалардың бізден қалай алыстап бара жатқанын сеземіз, бірақ бұл жағдайды ешбір жолмен өзгерте алмаймыз. Біз уайымдаймыз, бірақ бәрі бекер. Жасөспірім далаға шығады.

Онда оны не күтіп тұр?

Көше компаниясы.

Егер бала отбасында қажетті түсінікті алмаса, онда ол оны алудың өз жолын табады: ол достарының назарын және қолдауын табады. Бала түннің бір уағында құрдастарымен көшеде жоғалып кетеді. Содан кейін жасөспірім үшін «авторитет» өзі сияқты «түсінбеген» жасөспірімдердің сыртқы, жиі жағымсыз ортасына айналады. Бір жағынан құрбыларымен достық қарым-қатынас жасөспірімдік кезеңдегі басты психологиялық қажеттіліктердің бірі болып табылады. Бір-бірімен қарым-қатынас жасау арқылы жігіттер отбасында ала алмайтын нәрсені алады: назар, тану, қамқорлық. Бейресми топта оларды нашар орындау немесе теріс қылықтар үшін ешкім ұрыспайды. Керісінше, олар сол жерде «түсінеді», мақұлданады, қолдау көрсетеді. Сондықтан да жасөспірімдер өздерінің көптеген мәселелерін ата-анасымен емес, достарымен бөліскенді жөн көреді. Көбінесе олар ата-аналармен, мұғалімдермен немесе жақын адамдарымен қарым-қатынаста қиындықтар туындаған кезде достарының кеңесіне жүгінеді. Сондықтан компанияның сипаты жасөспірімнің жеке тұлғалық ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік дамуын анықтайтын негізгі факторлардың бірі болып табылады.

Жастар субмәдениеттері

Жасөспірімдердің бейресми бірлестіктеріне кірудің негізгі мотивтері – жасөспірімнің пікірлес адамдарды табуға, өз түрінің қатарында болуға, қарым-қатынас пен өзара түсіністікке мүмкіндік алуға, жалғыздықтан арылуға, бос уақытын толтыруға, ата-аналар мен мұғалімдердің тұрақты бақылауынан құтылу, қауымдастықтың немесе топтың ұжымдық билігін қоғам билігіне қарсы қою .

Ақырында, көптеген адамдар үшін субмәдениет ата-аналарына қарсылықтың бір түріне айналады. Бұл пассивті немесе агрессивті түрде көрсетілетін наразылық. Сонымен қатар, наразылық ұзақ уақытқа созылған қақтығыстардың салдары және өз «менін» іздеу және бекіту нысаны болуы мүмкін.

Ұрлық

Жасөспірімдердің көпшілігі заңсыз әрекеттерді кем дегенде 2-3 рет жасайды. Жасөспірімдерді күшпен немесе қулықпен тұйық шеңберге түсіретін жағдайлар жиі кездеседі.. Ата-аналар «беделді ұрлау» деп аталатын жайт жасөспірімдерге тән екенін білуі керек: балаға құрдастар «жұмсалады», топтағы мәртебесін сақтап қалу арқылы ұрлық жасау қажеттілігін дәлелдейді немесе басқаша айтқанда, «баяғыда» батылдық». Жасөспірім ата-анасының ақшасын ұрлауға мәжбүр болуы мүмкін. Жасөспірімнің компаниядағы мәртебесін көтеру үшін өз бетімен ұрлық жасауы жиі кездеседі, өйткені ол үшін құрбыларының мойындауы мен құрметі өте маңызды.

Ата-аналардың мінез-құлқындағы мүмкін қателер

Көптеген ата-аналар баланың өзгергенін байқап, оны үйге қамап тастайды. Қоғамнан мұндай оқшаулану баланың психикасына орны толмас зиян келтіреді. Көбінесе мұндай балалар өз-өзіне үңіліп, қарым-қатынастан гөрі компьютерлік ойындар мен теледидарды жақсы көредіМұндай бала қоғамға бейімделген тұлға болып өсе алмайды және толыққанды өмір сүре алмайды.

Кейбір ата-аналар баласын көшенің ықпалынан қорғауға тырысып, әрбір жаман әрекеті үшін баланы белбеумен немесе қатты ұрысып физикалық түрде жазалайды. Ұрсу немесе ұрысу арқылы тәрбиелеу әдісі жасөспірімнің еркелігі мен қыңырлығын тыюға көмектеседі, сонымен бірге баланың ашушаң, ерік-жігері әлсіз, жасырын тұлға болып өсуіне себеп болады. Зорлық-зомбылық пен ашу үстемдік ететін отбасында мықты тұлғаны тәрбиелеу мүмкін емес. Баланы көшенің әсерінен қорғаудың дұрыс жолы қандай? Жауап өте қарапайым - бұл ата-ананың баласына деген абсолютті назары. Балаға назар аудару керек, оны қолтықтап ұстамай, жазалау және оның қыңырлығына ерік беру.

Ол үшін ата-аналар келесі КЕҢЕСТЕРДІ орындауы керек: 

1. Үйде бала үнемі бос емес болатындай жағдай жасаңыз. Баланың көшеде мақсатсыз серуендеп, уақытты босқа өткізетін уақыты аз болуын қамтамасыз етуге тырысуымыз керек. Мұны істеу үшін оның бос уақытын мүмкіндігінше тиімді ұйымдастыруға тырысыңыз, оны сурет салуға, музыкаға немесе спортқа қызықтырыңыз. Оған үйді тазалауды және тамақты өзі дайындауды үйретіңіз. Үй жұмысының кейбір міндеттерін оған жүктей аласыз, олар үшін жауапты болсын.
2. Балаңызбен мүмкіндігінше араласыңыз.
3. Балаңызды сол күйінде жақсы көріңіз. Баланы оның мінез-құлқы мен жетістігі сізге қуаныш әкелгенде ғана емес, қателескен кезде де жақсы көру керек.

Ата-аналар не істемеуі керек?

• Сіз баланы қорлай алмайсыз, оны мазақ ете алмайсыз, ирония жасай алмайсыз, қателіктерге, қате есептеулерге немесе сәтсіздіктерге назар аудара алмайсыз.Нельзя угрожать: лишением любви, заботы, суровым наказанием.
• Адамгершілікті шектен тыс қолданбау: біріншіден, балалар сегізден астам сөзден тұратын сөз тіркестерін қабылдауда қиналады, екіншіден, қысқа нұсқау ерекше әсер етеді. Уәдеге қиянат жасамаңыз: бала бүгінмен өмір сүреді, бірақ уәде - болашақ; уәде беру оңай, бірақ орындау қиын.
• Сіз шектен тыс қорғаныш бола алмайсыз: есейген сайын сіздің тәуелсіздігіңіз де арта түсуі керек, өйткені біздің әрқайсымыз көбірек дәрежеде өзімізбен емес, өзіміз істеп жатқан әрекеттерімізбен қалыптасады. Сіз бірден мойынсұнуды талап ете алмайсыз: талап етілетін нәрсені қабылдауға, оны қалай орындау керектігін ойлауға және мүмкін жақсырақ нұсқаны табуға уақыт керек.
• Баланың жасы мен мүмкіндігіне сәйкес келмейтін нәрсені талап ете алмайсыз: сондықтан балаңызды біліп, зерттеуіңіз керек, бірақ ол өзгереді.
• Шектен аулақ болыңыз: толық еркіндік беру «бұрандаларды бұрау» сияқты дұрыс емес.
• Балаңызға белгі қоюға болмайды.
• Басқа адамдардың көзінше бала туралы жаман сөйлеуге болмайды: баланың мақтанышына жол бермеңіз; Жаман нәрселер туралы жеке және куәгерлерсіз сөйлескен дұрыс, сондықтан жағдайдың өзгеруі ықтималдығы жоғары болады.
• Сіз баланың жеке өмірінің түкпір-түкпіріне бірден еніп кете алмайсыз: оның өзінің интимдік әлеміне құқығы бар; оның бір бөлігін өзі ашатындай әрекет етіңіз.
• Тыйым салуға тәрбиелеуге болмайды: есіңде болсын, тыйым салынған жеміс тәтті, оның үстіне тыйым ата-анадан келсе, бала бүкіл әлемге ашуланады.

Сүріндім, көп сүріндім мінезімнен,

Жамандық көрсем, бәрі – бір өзімнен.

Жай басып жүре алмадым жұрт сияқты,

Бойдағы бар қасиет – ұрт сияқты.

Аңсадым – асаулардың еркіндігін,

Әп-сәтте белдеулейтін жер кіндігін.

Аңсадым – аруларды, сыршыл бақты,

Сол аңсау тамырда қан тырсылдатты.